Middlesbrough: Yr amgylchedd iawn

Ym mis Mawrth 2021, siaradodd y Rheolwr Gwybodaeth a Dysgu Temoor Iqbal â nifer o ddeiliaid grantiau yn Middlesbrough, lle mae'r dref yn anelu at fod yn garbon niwtral erbyn 2039.

Clywodd sut mae rhai o'r grantiau hynny gan Gronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol yn cael eu defnyddio i ganolbwyntio ar yr amgylchedd naturiol, a sut mae sefydliadau llawr gwlad lleol yn sicrhau bod gan y genhedlaeth iau a'r newydd-ddyfodiaid i'r ardal y sgiliau gwyrdd, y cyfleoedd cyflogaeth a'r llais i gyfrannu at ddyfodol y dref sy'n ystyriol o'r hinsawdd.

Ym mis Medi 2019, datganodd Cyngor Middlesbrough argyfwng hinsawdd, gan ymrwymo i fod yn garbon niwtral erbyn 2029, gyda'r dref gyfan yn cyflawni'r un nod erbyn 2039. Nod y cyngor yw cyrraedd y targedau hyn, sydd ymhell ar y blaen i'r targed ar gyfer niwtraliaeth carbon ledled y DU erbyn 2050, drwy strategaeth werdd sy'n gysylltiedig â fframwaith One Planet Living. Mae'r fframwaith yn nodi 10 egwyddor ar gyfer cynaliadwyedd, gan gyffwrdd â meysydd fel yr economi leol, dŵr, bwyd, trafnidiaeth a gwastraff.

Bydd llwyddiant y dull hwn yn dibynnu ar allu'r dref i harneisio'r cyfnod ar ôl Covid i weithredu adferiad gwyrdd sy'n cyd-fynd ag ymrwymiad y llywodraeth i lefelu. Mae Cronfa Adnewyddu Cymunedol y DU, sy'n rhan o gynnig lefelu'r llywodraeth, yn tynnu sylw at y ffaith bod "uchelgeisiau sero net yn elfen allweddol yn ein hymrwymiad i adeiladu'n ôl yn well". Mae Middlesbrough, sydd wedi'i restru fel lleoliad blaenoriaeth ar gyfer y rhaglen, yn cael dechrau yn hyn o beth, diolch i bresenoldeb lleol Middlesbrough Environment City (MEC).

Rydym wedi cefnogi MEC drwy fuddsoddiadau strategol mawr dros y saith mlynedd diwethaf, gan ddechrau gyda dyfarniad £1m Cymunedau'n Byw'n Gynaliadwy ar gyfer prosiect One Planet Middlesbrough yn 2013. Cyflawnwyd hyn dros bum mlynedd drwy 15 o is-brosiectau gwahanol, gan gynnwys cyfeirio preswylwyr at arian ar gyfer gwelliannau cynaliadwy i gartrefi, addysgu'r gymuned ar ailgylchu, cynnig cynllun llogi beiciau lleol gyda hyfforddiant beicio, ac arweiniad a lle ar gyfer tyfu a choginio bwyd lleol.

Datgelodd gwerthusiad MEC ganlyniadau cadarnhaol, gan gynnwys gwelliant cyfrannol mewn trigolion lleol:

• Lleihau eu defnydd o danwydd ffosil drwy newid ymddygiad (58%) a gwelliannau i'r cartref (49%).
• Bod yn ymwybodol o ffyrdd o ddiogelu eu hunain rhag effeithiau newid hinsawdd (61%).
• Defnyddio trafnidiaeth nad yw'n gar o leiaf un diwrnod yr wythnos (54%).
• Lleihau eu gwastraff (47%).
• Prynu cynnyrch lleol (39%).

Arweiniodd y prosiect hefyd at rai sgil-effeithiau diddorol, gan gynnwys gwaith gwella rhwydwaith mawr o lwybrau y tu ôl i flociau tai Fictoraidd Middlesbrough. "Mae'n stori hyfryd", meddai Joe Dunne, Rheolwr Partneriaeth Bwyd MEC.

"Fe wnaethon ni ganolbwyntio ar uwchsgilio'r gymuned i gymryd perchnogaeth o'r gofod." Arweiniodd hyn at greu grwpiau o breswylwyr, garddwyr, tyfwyr llysiau ac artistiaid sydd wedi bwrw ymlaen â'r prosiect, gan roi bywyd iddo ei hun, yn enwedig yn Gresham a Gogledd Ormesby. "Nid yw bellach o fewn ein rheolaeth o gwbl", esbonia Joe. "Mae'n eiddo i'r gymuned yn yr hyn sy'n draddodiadol yn rhan eithaf difreintiedig o'r dref, sy'n wych!"

Fodd bynnag, gellid dadlau mai etifeddiaeth bwysicaf One Planet Middlesbrough yng nghyd-destun dull gwyrdd o lefelu fu tynnu sylw at gynnydd amgylcheddol fel ased allweddol a maes twf ar gyfer y dref.

"Mae agwedd tyfu bwyd y prosiect, yn arbennig, wedi trawsnewid golwg y dref", meddai Joe. "Chwaraeodd ran allweddol wrth gefnogi busnesau annibynnol lleol i naill ai agor sefydliadau neu gyflenwi rhai sy'n bodoli eisoes, gan gynnwys contractau mwy gyda gwestai, Prifysgol Teesside a busnesau mwy. Er ei bod yn anodd ei fesur, bydd hyn wedi cael effaith ganlyniadol ar swyddi a chyflogaeth."

Chwaraeodd [One Planet Middlesbrough] ran allweddol yn y gwaith o gefnogi busnesau annibynnol lleol i naill ai agor sefydliadau neu gyflenwi rhai sy'n bodoli eisoes, gan gynnwys contractau mwy gyda gwestai, Prifysgol Teesside a busnesau mwy. Er ei bod yn anodd ei fesur, bydd hyn wedi cael effaith ganlyniadol ar swyddi a chyflogaeth.

Joe Dunne, Middlesbrough Environment City (MEC)

Yn economaidd, mae ymgorffori dull amgylcheddol bellach yn bwysicach nag erioed, gan fod y Covid-19 ac argyfyngau hinsawdd yn plethu. Pwysleisiodd adroddiad yn 2020 gan Ysgol Economeg Llundain y pwynt hwn, gan ganfod bod y cyfuniad o ymrwymiadau lleihau carbon a lefelu'r DU yn creu cyfle economi gyfan i sbarduno adferiad economaidd a thwf drwy fuddsoddi, arloesi a chreadigrwydd cynaliadwy, tra'n darparu arweinyddiaeth ryngwladol ar newid hinsawdd.

Yn hyn o beth, mae Middlesbrough ar y ffordd i fod yn esiampl y gall cymunedau eraill ddysgu ohoni, gan ddangos sut y gall trefi a allai fod wedi cael trafferth yn y gorffennol i gadw fyny â'u cymdogion metropolitan ailddiffinio eu hunain ar gyfer economi sy'n newid a byd sy'n newid.

Ac wrth gwrs, nid yw'r dull hwn yn cynnwys creu swyddi a gwyrddu'r economi leol yn unig; mae cynaliadwyedd yn y dyfodol yn dibynnu ar biblinell o bobl ifanc gyflogadwy wedi'u hyfforddi mewn sgiliau amgylcheddol ac yn ymwybodol o sut i greu effaith.

Mae MEC wedi archwilio'r agwedd hon drwy'r prosiect Arloeswyr One Planet, gyda chefnogaeth ein rhaglen Our Bright Future gwerth £33m. Mae'r prosiect yn cynnig cyfleoedd gwirfoddoli i bobl ifanc 14-21 oed i ddysgu rheolaeth amgylcheddol ymarferol a sgiliau tyfu, tra'n adnewyddu a gwella mannau gwyrdd cymunedol Middlesbrough.

Ym mis Rhagfyr 2020, roedd y prosiect wedi ymgysylltu â 2,793 o bobl ifanc ers iddo ddechrau yn 2016, ac nid oedd yr un ohonynt mewn cyflogaeth ac mae pob un ohonynt yn byw o fewn 20% o ardaloedd mwyaf difreintiedig y wlad.

O'r rhain, mae dros hanner wedi mynd ymlaen i ddechrau cyflogaeth, swyddi gwirfoddoli, prentisiaethau neu swyddi hyfforddi eraill â thâl, gyda chyfranogwyr hefyd yn ennill cymwysterau mewn meysydd fel cynnal a chadw beiciau, diogelwch peirianyddol, mentora/cymorth gan gymheiriaid, a chadwraeth amgylcheddol.

Mae hyn yn cynnig llwybr blaengar i gyflogaeth neu hyfforddiant i bobl ifanc yn Middlesbrough, gan harneisio ymwybyddiaeth amgylcheddol gynyddol y dref i ddarparu gweithlu cymwys a brwdfrydig ar gyfer y dyfodol.

Ochr yn ochr â'r dull ymarferol hwn, mae prosiect diweddaraf MEC gyda'r Gronfa – dull cymunedol cyfan o newid ymddygiad unigol a sefydliadol i fynd i'r afael â newid hinsawdd – yn ceisio cynnig llais i bobl ifanc wrth lunio'r gymuned y maent i fyw ynddi yn y dyfodol.

Gyda chymorth grant o £1.5m drwy ein rhaglen Cronfa Gweithredu Hinsawdd ac adeiladu ar waith ymgysylltu ieuenctid Arloeswyr One Planet, mae'r prosiect yn cynnwys fforwm ieuenctid a fydd "yn rhan o'r broses o wneud penderfyniadau ar gyfer y prosiect hwn a strategaeth werdd y cyngor", yn ôl Joe.

Bydd hyn yn cynnwys gwerthuso, adolygu gan gymheiriaid a gyrru cyfeiriad ymarferol y prosiect, ochr yn ochr â gweithio gyda Actes a Linx – sefydliadau lleol sydd â hanes o rymuso pobl ifanc – i ymgysylltu mwy o ieuenctid Middlesbrough mewn gwaith amgylcheddol ehangach.

Mae dros hanner y bobl ifanc 14-21 oed a gymerodd ran ym mhrosiect One Planet Pioneeer wedi mynd ymlaen i gyflogaeth, gwirfoddoli, prentisiaethau neu swyddi hyfforddi eraill â thâl. Mae cyfranogwyr hefyd wedi ennill cymwysterau mewn meysydd fel cynnal a chadw beiciau, diogelwch peirianyddol, mentora/cymorth gan gymheiriaid, a chadwraeth amgylcheddol.

Mewn ystyr ehangach, nid yw amgylchedd cymuned yn cyfeirio at y byd naturiol o'i gwmpas yn unig, ond mae hefyd yn cynnwys y bobl sy'n ei wneud a'r diwylliant y maent yn ei greu. Yn hanesyddol, mae trefi porthladd wedi bod yn gynhwysol iawn yn hyn o beth, gan groesawu amrywiaeth o unigolion a diwylliannau fel bod amrywiaeth yn dod yn rhan o'u hunaniaeth.

Mae Dyffryn Tees yn rhan o rwydwaith City of Sanctuary, sy'n anelu at wneud y DU yn lle diogel croesawgar i bobl sy'n ffoi rhag trais ac erledigaeth, ac mae Middlesbrough wedi bod yn un o ardaloedd gwasgaru mwyaf y DU ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches dros y degawd diwethaf, gan barhau â'r duedd hanesyddol hon mewn cyd-destun modern.

"Hoffwn feddwl bod Middlesbrough yn darparu amgylchedd croesawgar a chefnogol i ffoaduriaid a cheiswyr lloches", meddai Bini Araia, Cyfarwyddwr The Other Perspective a Rheolwr Prosiect Investing in People and Culture (IPC). Rydym wedi cefnogi'r ddau sefydliad hyn drwy grantiau bach a chanolig sy'n dod i gyfanswm o dros £80,000 a £150,000 yn y drefn honno, gan hwyluso prosiectau sy'n helpu ffoaduriaid a cheiswyr lloches i integreiddio i'r gymuned ehangach a chael gafael ar y cymorth y mae ganddynt hawl iddo.

"Pan gyrhaeddais Middlesbrough 20 mlynedd yn ôl, doedd sefydliadau cymunedol llai sy'n rhedeg ar adnoddau bach ddim yn cael eu cefnogi. Nawr, diolch i ddull lleol y Gronfa o gael swyddogion ar lawr gwlad yn gweithio gyda sefydliadau llawr gwlad, mae ein gwaith wedi dod yn bell."

Mae'r gwaith hwn yn cynnwys mabwysiadu ymagwedd sy'n seiliedig ar gryfderau o ran yr hyn y mae ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn ei gyflwyno i'r DU. "Drwy TOP, nodwyd rhai sgiliau craidd y mae pobl yn dod gyda hwy, yn enwedig dehongli, oherwydd bod llawer o bobl yn cyrraedd yn siarad sawl iaith, ac mae arlwyo, oherwydd mae llawer ohonynt yn gogyddion gwych", esbonia Bini.

"Yna rydym yn eu helpu i ennill cymhwyster Lefel 2 mewn hylendid ac arlwyo bwyd, neu gymhwyster Lefel 3 mewn dehongli cymunedol, a naill ai'n cynnig gwaith cyflogedig iddynt neu'n eu helpu i ddod o hyd i waith i ddod yn economaidd annibynnol."

Hyd yn hyn, mae'r prosiect hwn wedi hyfforddi dros 30 o gyfieithwyr, tra bod llawer o'r rhai sydd wedi'u hyfforddi ym maes arlwyo wedi gallu symud allan o'r system fudd-daliadau gan eu bod yn gallu ennill digon o arian drostynt eu hunain drwy hunangyflogaeth gan ddefnyddio eu hyfforddiant.

Mae'r ffocws hwn ar gyflogaeth wedi talu ar ei ganfed yn ystod pandemig Covid-19, ac yn ystod y cyfnod hwnnw agorodd y manwerthwr ar-lein Amazon safleoedd lleol mawr yn Darlington a Durham.

"Roedd llawer o bobl yn y gymuned leol am wneud cais am swyddi gydag Amazon", meddai Bini. "Roedd hyn yn cynnwys ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn gweithio contractau dim oriau mewn ffatrïoedd bwyd lleol a oedd â diddordeb yn y contractau parhaol a'r hyblygrwydd a gynigiwyd gan Amazon, ond nid oedd gan lawer gyfeiriadau e-bost nac offer i fynd drwy'r broses ymgeisio ar-lein. Gwnaethom gamu i mewn i gynnig cymorth, a llwyddo i helpu 30 o bobl leol o'r gymuned fudol i sicrhau gwaith yn y ddau safle."

Roedd y cymorth hwn yn cynnwys sicrhau bod pobl – rhai ohonynt wedi symud o Ganolbarth Lloegr a'r Gogledd-orllewin i fanteisio ar y cyfle hwn – yn cael y cymorth yr oedd ei angen arnynt i ddod o hyd i lety. Fel y dywed Bini: "Mae'n ddull cyfannol; rydym yn cefnogi pobl nes eu bod yn gwbl sefydlog."

Pan gyrhaeddais Middlesbrough 20 mlynedd yn ôl, ni chefnogwyd sefydliadau cymunedol llai sy'n rhedeg ar adnoddau isel. Yn awr, diolch i ddull lleol y Gronfa o gael swyddogion ar lawr gwlad yn gweithio gyda sefydliadau ar lawr gwlad, mae ein gwaith wedi dod yn bell.

Bini Araia, The Other Perspective (TOP) a Investing in People and Culture (IPC).

Dim ond un agwedd ar fywyd boddhaus yw cyflogaeth, wrth gwrs. Mae IPC wedi cael llawer o lwyddiant gyda'i waith tyfu cymunedol, er enghraifft drwy ddod â'r gymuned fudol ynghyd â thrigolion lleol eraill i dyfu ffrwythau a llysiau ym Mharc Albert Middlesbrough, gan roi hwb i iechyd meddwl a lles.

Mae'r cysylltiad hwn rhwng y gymuned fudol a'r amgylchedd naturiol yn arbennig o berthnasol o ystyried amcanestyniadau World Bank o nifer y bobl y gellir eu gorfodi i fudo oherwydd newid hinsawdd.

"Nid yw newid hinsawdd yn effeithio ar un grŵp yn unig – mae angen iddo fod yn fater cymdeithas gyfan", meddai Bini. "Mae pobl o Affrica Is-Sahara, er enghraifft, wedi bod ar flaen y gad o ran newid hinsawdd ers cenedlaethau. Mae eu straeon yn bwerus, felly rydym yn gweithio i sicrhau bod llais y gymuned yn gallu cyfrannu at atebion."

Un ffordd y mae hyn yn digwydd yw drwy gysylltu â MEC. "Rydym wedi gweithio gydag IPC a TOP i recriwtio pobl i swyddi cyflogedig ar ein Prosiectau Cronfa Gweithredu Hinsawdd a Green Shoots", esbonia Cydgysylltydd Prosiect MEC David Scriven.

"Mae gan un recriwt brofiad o fyw yn Middlesbrough fel ceisiwr lloches a gweithio gyda'r gymuned hiliol a diwylliannol amrywiol hon, tra bod gan un arall brofiad o weithio gyda grwpiau BAME yn y dref ar brosiectau amgylcheddol. Yn y gorffennol, nid yw'r cymunedau hyn bob amser wedi cael eu cynrychioli'n llawn mewn materion lleol sy'n effeithio ar eu bywydau, a dim ond llwyfan cyfyngedig sydd ganddynt i rannu eu pryderon a'u syniadau. Felly, mae rolau'r swyddogion newydd yn bwysig iawn, a bydd eu gwybodaeth, eu cysylltiadau a'u profiad penodol yn helpu i chwalu rhwystrau a chynyddu cyfranogiad prosiectau."

Os yw Middlesbrough am wireddu ei botensial i fod yn esiampl o weithgarwch amgylcheddol, bydd y math hwn o ddull cynhwysol sy'n mynd y tu hwnt i ymgynghori yn hanfodol. Mae angen i bob aelod a grŵp yn y gymuned deimlo ymdeimlad o asiantaeth, ac mae creu swyddi yn allweddol i hyn – gall hyd yn oed nifer fach o rolau cychwynnol agor drysau ar gyfer y genhedlaeth nesaf.

Ar yr un pryd, bydd hyn hefyd yn allweddol i brofiad lefelu'r dref, gyda sgiliau gwyrdd a swyddi yn y sector amgylcheddol yn llunio normal newydd cynaliadwy, dyblyg sy'n cynnig ffordd allan o'r ddau argyfwng mwyaf dybryd sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd.

Mae cymorth Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol yn helpu Middlesbrough i arwain y ffordd yn hyn o beth, gan sbarduno creu economi leol gynhwysol sy'n gyfeillgar i'r amgylchedd drwy newid ymddygiad, cyflogaeth a hyfforddiant.