Prosiect Down to Earth

Dywedir yn aml fod problemau cymhleth yn gofyn am atebion cymhleth. Mae Prosiect Down to Earth, menter gymdeithasol sy'n seiliedig ar benrhyn Gŵyr Cymru, yn cydnabod ac yn gweithredu ar yr angen hwnnw am gymhlethdod wrth iddo ddod â'i weledigaeth o fynd i'r afael ag anghydraddoldeb cymdeithasol a heriau amgylcheddol ar yr un pryd er mwyn creu lleoedd cymdeithasol a naturiol teg, ffyniannus.

Mae Prosiect Down to Earth yn canolbwyntio ar gyflawni'r nod hwn drwy gyfrwng creu adeiladau ysblennydd gyda deunyddiau naturiol. Gan adeiladu ar hanes 16 mlynedd o ddangos ei fod yn bosibl, ac wedi'i ategu gan 11 mlynedd o ymchwil glinigol, bydd prosiect trawsnewidiol a newid hirdymor DTE – Fit for the Future - a ddyfarnwyd yn ddiweddar grant o £4,980,000 dros ddeng mlynedd drwy raglen Tyfu Syniadau Gwych Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol*, yn uwch-raddio ac yn dyblygu'r dull y maent wedi'i ddatblygu ar draws tai seilwaith gofal iechyd ac addysg yng Nghymru - a'i gyflwyno ledled y DU.

Wrth fynd law yn llaw, mae Down to Earth yn mynd i'r afael ag anghydraddoldeb cymdeithasol ac anghydraddoldeb amgylcheddol ar yr un pryd drwy ffordd o weithio sy'n canolbwyntio ar y gymuned sy'n credu mewn pobl ac sy'n credu mewn cynnig gobaith a phosibilrwydd. Byddant yn adeiladu adeiladau sy'n addas ar gyfer y dyfodol mewn termau ecolegol, sydd wedi'u cyd-gynllunio gan eu defnyddwyr - sef preswylwyr cartref, cleifion a staff ysbytai, neu blant ysgol, ac sy'n gallu darparu gwasanaethau gofal iechyd ac addysg yn y broses o'u dylunio a'u hadeiladu. Yn sail i'r broses hon mae adlewyrchiad DTE o weithio gyda rhyng-gysylltedd iechyd, yr amgylchedd (adeiledig a 'naturiol'), ac addysg i sicrhau newid cymdeithasol ac ymrwymiad i weithio gyda rhyng-gysylltedd iechyd, yr amgylchedd (adeiledig a 'naturiol'), ac addysg i sicrhau newid cymdeithasol.

"Rydym yn ceisio newid y canfyddiad bod gofal iechyd, addysg a'r adeiladau sydd â gwaith ynddynt i gyd wedi'u datgysylltu oddi wrth ei gilydd, yn ogystal ag ar wahân i'r amgylchedd naturiol. Mewn gwirionedd, maent yn rhyngddibynnol" meddai Cyd-sylfaenydd a Chyfarwyddwr DTE Mark McKenna.

Mae dull DTE yn amharu nid yn unig ar y ffordd y caiff adeiladau eu dylunio a'u hadeiladu, ond hefyd eu heffaith ar y rhai sy'n adeiladu, byw, gweithio, dysgu, ac sy'n derbyn gofal ynddynt.

Mae Mark yn esbonio bod "ymchwil ddiweddar yng Nghymru yn dangos bod 38% o dderbyniadau i'r ysbyty yn deillio o stoc tai gwael. Mae cydberthynas uniongyrchol rhwng iechyd corfforol a meddyliol ac ansawdd tai." Drwy adeiladu tai o ansawdd uwch ac adeiladau eraill y mae pobl yn treulio llawer iawn o'u hamser ynddynt - fel ysgolion ac ysbytai - mae DTE yn ceisio newid y ffaith hon.

Gan adeiladu gyda deunyddiau naturiol a thechnolegau adnewyddadwy yn unig, mae'r gwaith adeiladu ar adeiladau DTE yn cael ei wneud gan aelodau o grwpiau sy'n aml yn cael eu heithrio o gymdeithas - fel pobl ifanc sydd wedi'u labelu'n 'NEETS' (nid mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant) pobl sy'n ceisio lloches a'r rhai o gefndiroedd ffoaduriaid, y rhai sy'n profi salwch meddwl a dibyniaeth, cyn-droseddwyr, ac eraill. Drwy'r broses hon, mae cyfranogwyr yn cael achrediad mewn adeiladu cynaliadwy ac entrepreneuriaeth werdd, gan roi llwybr iddynt gael gwaith. Nid yn unig hynny, ond mae gan DTE sylfaen dystiolaeth gref o effaith - wedi'i ategu gan 11 mlynedd o ymchwil glinigol a wnaed gyda Phrifysgol Abertawe - sy'n profi bod y dull hwn mor effeithiol â gwrth-iselder ar gyfer trin y rhai sy'n profi salwch meddwl.

Drwy'r adeiladau y mae'n eu hadeiladu, mae DTE yn darparu dull mwy ataliol, hirdymor o ymdrin â gofal iechyd sy'n meithrin pobl a'r blaned ac yn cydnabod pwysigrwydd ffactorau amgylcheddol a chyd-destunol mewn canlyniadau iechyd.

Dros y blynyddoedd nesaf, mae DTE yn gobeithio uwch-raddio, gan gymhlethu a chryfhau eu ecosystem ymhellach. Dywed Mark mai un o'r prif nodau yw dod â'u model - sydd hyd yma wedi'i gymhwyso'n bennaf i dai, cyfleusterau cymunedol ac ysbytai - i ysgolion. I wneud hyn, bydd angen iddynt dreulio'r blynyddoedd nesaf yn creu fframweithiau ar gyfer cyflwyno cwricwlwm drwy adeiladu ysgolion - nid syniad braf yn unig yw cynnwys plant ysgol yn y gwaith o gynllunio ac adeiladu eu hysgol eu hunain, ond cyfle i gael addysg unwaith ac am byth. Bydd angen iddynt hefyd ddatblygu perthynas ag Awdurdodau Addysg Lleol i ddatblygu'r gangen hon o'r prosiect.

Mae DTE hefyd yn gobeithio mynd â'u model y tu hwnt i ffiniau Cymru, gyda Mark yn mynegi'r awydd i'w gymhwyso mewn cymunedau ledled Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ar yr un pryd, mae Mark yn dweud eu bod yn wyliadwrus i beidio â rhuthro, gan sicrhau eu bod yn cael pethau'n iawn cyn symud ymlaen i'r cam nesaf.

"Dydyn ni ddim eisiau gwneud y camgymeriad o dyfu'r syniad gwych yn rhy gyflym a'i wneud yn anghywir," meddai. "Rydyn ni eisiau gwneud yn siŵr bod sylfeini cadarn a system wedi'i gwreiddio'n dda fel ein bod, pan fyddwn ni'n uwch-raddio ac yn tyfu, yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n gadarn, yn wydn ac yn effeithiol. Mae'n eithaf hawdd tyfu a gadael pobl ar ôl, neu anghofio am ansawdd, neu anwybyddu rhywbeth sy'n hanfodol i'r genhadaeth."

Mae Mark yn cydnabod na all DTE ddod â'r freuddwyd hon yn fyw ar ei phen ei hun. Mae'n esbonio bod amrywiaeth o actorion ar draws ecosystemau amrywiol sy'n gorgyffwrdd yn hanfodol i gyflawni uchelgeisiau DTE yn llwyddiannus o ran gwehyddu iechyd, addysg a'r amgylchedd gyda'i gilydd drwy'r broses o adeiladu cynaliadwy. Maent yn cynnwys byrddau iechyd, LEA, cymdeithasau tai, Llywodraeth leol a cenedlaethol a sefydliadau addysg bellach, heb sôn am y cyfranogwyr sy'n gwneud y gwaith adeiladu a'r cleifion unigol, aelodau staff a myfyrwyr sy'n cyd-ddylunio eu mannau preswylio a gwaith.

Dywed Mark fod rhai canghennau o'r ecosystem nad ydynt wedi'u datblygu'n gymharol ddigonol eto, megis y rhwydweithiau sy'n ymwneud â datblygu seilwaith ysgolion, ac adeiladwyr unigol - ardaloedd bydd DTE yn datblygu ymhellach dros y blynyddoedd nesaf. Y tu hwnt i hynny, mae'n dweud y bydd angen arian cyfalaf arnynt i gael mynediad i dir ar gyfer y cartrefi y byddant yn eu hadeiladu a'r deunyddiau sydd eu hangen i adeiladu'r seilwaith y byddant yn ei greu ar y cyd â chymunedau ledled Cymru a gweddill y DU.

Yr hyn sydd ei angen arnynt fwyaf, serch hynny, meddai Mark, yw bod y cyfle i barhau i brofi bod eu breuddwyd yn bosibl.

"Mae popeth rydyn ni'n ei wneud yn adeiladu ar hanes o ddangos ei fod yn bosibl, sydd wedyn yn rhoi hyder i bobl y gall weithio," meddai Mark. "Ar ôl cwblhau canolfan breswyl flaenllaw gyda phobl ifanc, gallai cymdeithas dai weld sut y gallem adeiladu 6 thŷ. Nawr bod pobl wedi ein gweld yn gwneud y tai, maen nhw'n gweld sut y gallwn adeiladu seilwaith gofal iechyd, unwaith y byddan nhw'n gweld y gallwn ni wneud ysbytai byddant yn gallu gweld y gallwn ni wneud ysgolion neu garchardai."

Roedd Alan – cyfranogwr a brofodd anaf trawmatig i'r ymennydd ac a oedd yn rhan o raglen neurorehabilitation DTE yn adeiladu cartrefi â deunyddiau naturiol - yn tystio; "Cefais anaf i'r pen, doedd gen i ddim syniad o gydlynu, roeddwn i wedi colli fy sgiliau trefnu... mae gwneud y gwaith hwn nawr wedi fy helpu i gydgysylltu fy hun â strwythurau, offer ac rwyf hyd yn oed wedi cael fy nhrwydded yrru yn ôl ac mae wedi rhoi'r gallu hwnnw i mi a'r hyder... ac mae gallu gwneud y pethau hyn eto wedi fy rhoi yn ôl ar y llwybr at fyw'n iawn eto sy'n wych i mi."

Dysgwch fwy am waith Down to Earth ar eu gwefan yma, gan gynnwys yr ymchwil glinigol sy'n cefnogi eu gwaith yma a'u blog gyda'r holl newyddion diweddaraf yma. Gallwch hefyd eu dilyn ar Twitter neu Facebook i ddilyn eu cynnydd.

* Cyllid wedi'i gadarnhau am dair blynedd, gyda chyllid ar ôl hyn i'w gytuno gyda Phwyllgor Ariannu'r DU.