Adlewyrchu ar Gyfnod Newydd ar gyfer Adnewyddu Cenedlaethol a Chymunedol

Rydw i wedi treulio dechrau'r wythnos hon yng Nghymru. Gyda thua 10 diwrnod ers i lywodraeth newydd y DU ffurfio, mae wedi bod yn fan cychwyn da i rannu adlewyrchiadau cynnar fel Prif Weithredwr Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol.

Cryfhau cysylltiadau ledled y DU

Wrth ymgymryd â’i swydd newydd, canolbwyntiodd y Prif Weinidog newydd ar unwaith ar gryfhau cysylltiadau ar draws pedair gwlad y DU. Fel un o'r ychydig gyrff cyhoeddus ledled y DU sy'n gweithio mewn meysydd polisi datganoledig yn bennaf, mae'n amhosibl gorbwysleisio pwysigrwydd hyn. Mae'r cysylltiadau cudd sy'n rhwymo cenhedloedd y DU wedi teimlo’n ansefydlog ers amser hir. Bydd gwell cydlyniant a pharch, dysgu a rhannu ledled y DU o fudd i bawb.

Ystyriwch syniadau yma yng Nghymru. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn gosod dyletswydd ar gyrff cyhoeddus i ystyried effaith hirdymor eu penderfyniadau, gweithio'n well gyda phobl a chymunedau, a mynd i'r afael â heriau parhaus fel newid yn yr hinsawdd a chyfleoedd i bobl ifanc. Fel ariannwr cymunedol, mae'r meddwl hirdymor hwn wedi ein galluogi i weithio a phartneru'n ehangach yn ystod y blynyddoedd diwethaf nag y gallem fel arall. Rydym yn gweld y dystiolaeth honno'n ymarferol, megis dyfnder ac ehangder awdurdodau lleol Cymru sy'n ymwneud â phrosiectau a gweithgareddau rydym yn eu hariannu. Mae'n hyrwyddo mwy o sylw ar atal, cydweithio, ac yn hollbwysig, cyfranogiad uniongyrchol pobl a chymunedau. Rwy'n gobeithio y bydd y llywodraeth newydd hon yn cyfleu'r cyfle i adlewyrchu'r amrywiaeth a’r gwahaniaeth ar draws rhanbarthau a chenhedloedd y DU, gan sicrhau bod y cysylltiadau cyffredin yn ein galluogi i brofi, dysgu a rhannu'r syniadau a'r modelau i lywio gwell canlyniadau i bobl a chymunedau.

Gwerthoedd Gwasanaeth Cyhoeddus

Ail thema gynnar gan y Prif Weinidog a'i lywodraeth newydd oedd gwerthoedd gwasanaeth cyhoeddus. Fel rhywun o deulu sydd wedi ymwneud â gwasanaeth cyhoeddus parhaus am dros dri chan mlynedd (mewn goleudai yn bennaf - ond stori arall yw honno), mae hyn yn berthnasol i mi yn bwerus ac yn bersonol. Yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, rydym yn weision cyhoeddus yn hytrach na gweision sifil, sy'n gweithio i alluogi penderfyniadau ariannu yn annibynnol o’r llywodraeth, ond fel rhan o'r teulu ehangach o wasanaeth cyhoeddus. Nid oedd yn syndod, felly, pan wnaethom ymgymryd â'n gwaith ar ein strategaeth newydd, 'Cymuned yw’r man cychwyn’ ei bod yn flaenoriaeth i gydweithwyr ysgrifennu'r gwerthoedd cyffredin sy'n bwysig i ni – fel Un Gronfa – a sicrhau ein bod yn byw yn unol â nhw.

Gwnaethom nodi’r rhain fel: cynhwysol, uchelgeisiol, canolbwyntio ar effaith, addasadwy, a thosturiol. Mae'r rhain yn adlewyrchu ein credoau craidd a sut rydym am weithio gyda phartneriaid, cymunedau a chydweithwyr. Mae'n ysbrydoledig gweld ffocws o'r newydd ar wasanaeth cyhoeddus, y gwerthoedd sy'n arwain gweision cyhoeddus, a bod hyn yn bwysig. Gall hynny ei hun fod yn sbardun emosiynol ar gyfer gweithredu cynnar.

Adnewyddu cenedlaethol a chymunedol

Efallai mai thema fwyaf trawiadol y llywodraeth newydd hon, a'r mwyaf perthnasol ar gyfer ein cenhadaeth yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, yw eglurder y ffocws a'r brys a roddwyd ar adnewyddu cenedlaethol a chymunedol. Mae arwyddion addawol o fwriad eisoes wedi bod gyda newid mewn sgwrs a dull o ran pŵer ac adnoddau. Er enghraifft, roedd y ffordd y gwnaeth y Prif Weinidog a'i Gabinet gynnull arweinwyr rhanbarthol yn gynnar iawn - a'r hyn y mae hyn yn ei ddangos am fwriad i feddwl yn wahanol.

Er mwyn i adnewyddu cenedlaethol a chymunedol ddod yn realiti, bydd gweithio partneriaeth wirioneddol a dwfn gyda rhanbarthau a chymunedau lleol yn hanfodol. Dilynwch sut mae arian a phŵer y llywodraeth yn llifo ac mae'n dangos pa mor unigryw yw penderfyniadau yma yn y DU - mae mwy na phedair rhan o bump o wariant yn cael ei wneud ar lefel genedlaethol, cyfran fwy nag unrhyw wlad arall yn yr OECD. Nid yw hyn bob amser wedi bod yn wir - mae hanes hirach y DU yn dangos rôl gref ar gyfer gwneud penderfyniadau lleol wrth lywio newid. Am y degawdau ar ôl yr Ail Ryfel Byd, roedd yr un gyfran hon tua thraean yn lleol, dau draean yn genedlaethol. Dim ond dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf yr ydym wedi cyrraedd y lefel uchaf o ganoli.

Ond nid yw'n ymwneud ag ariannu yn unig o bell ffordd. Mae hefyd yn ymwneud â sut rydyn ni'n meddwl am faterion a'r problemau neu ddatrysiadau sydd o’u mewn ac o'u cwmpas. Ystyriwch newid hinsawdd – i lawer, mae wedi dod yn ddadl anghysbell a fwyfwy brawychus am farchnadoedd ynni rhyngwladol,

seilwaith sy'n pydru, lefelau annigonol o fuddsoddiad cyfalaf neu wedi'i gyfarwyddo'n wael, a systemau tywydd byd-eang, dirywiad byd natur a cholli rhywogaethau ar raddfa gyfan sy'n teimlo y tu hwnt i unrhyw reolaeth neu ddylanwad personol.

Neu ym maes iechyd a gofal, ystyrir nad yw systemau a modelau bellach yn fforddiadwy neu'n addas i'r diben, ac mae canlyniadau gwaeth neu gydraddoldeb canlyniadau’n fai ar weithredoedd neu ddiffyg gweithredoedd o’r maes fferyllol i gwmnïau yswiriant preifat, i archfarchnadoedd neu siopau tecawê y stryd fawr.

Symudwch i'r ffordd rydym yn dod at ein gilydd fel cymdeithas, ac rydym yn clywed nad ydym bellach yn gwrando ar ein gilydd, wedi'n llethu gan ein hunain, yn canolbwyntio’n ormodol ar y cyfryngau cymdeithasol, ac wedi'n datgysylltu o'r llefydd a'r bobl yr ydym yn byw ynddynt ac wrth eu hymyl.

Nid wyf yn dweud nad oes dim gwirionedd yn y fath ddadansoddiadau. Yr hyn a ddywedaf yw, os yw'r rhai sy'n adrodd sut rydym yn byw mewn cymdeithas yn adrodd am sut y mae bob amser yn ymwneud â phŵer a systemau mewn mannau eraill, penderfyniadau sy'n sefyll uwchben a thu hwnt, ychydig y tu hwnt i gyrraedd unrhyw un person, pethau na allwn i gyd o bosibl eu deall neu y gellir ymddiried ynddynt, ni ddylem synnu i weld ymddiriedaeth yn diflannu, cysylltiadau yn ffraeo, a phobl yn camu'n ôl yn hytrach nag ymlaen at ymdrech gyffredin a gweithredu cymunedol.

Rwy'n credu bod barn arall yn bosibl a dyna le rwy'n gweld cyfle enfawr yn ffocws y llywodraeth newydd ar adnewyddu.

Cymuned yw’r man cychwyn

Yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, dyna pam rydym yn dweud 'Cymuned yw’r man cychwyn.' Fel Prif Weithredwr, rwy'n meddwl amdanom yn sylfaenol fel ariannwr lleol a pherthnasol sy'n gweithio mewn cymunedau ac ochr yn ochr â nhw, tra'n elwa o'r raddfa genedlaethol fel sefydliad i feithrin mwy o gyrhaeddiad. Mae'r rhan genedlaethol yn dod â gallu a'r capasiti i helpu dod â'n gwaith a'n heffaith ynghyd.

Rydym wedi rhoi'r gorau i fod yn sefydliad 'pencadlys', ac yn hytrach yn cyflogi timau ariannu sy'n byw ac yn gweithio yn y cymunedau rydym yn eu gwasanaethu, ac yn gyfrifol am ardal leol. Lle mae gennym swyddfeydd, rydym mewn trefi a dinasoedd ledled y DU, o Birmingham i Newcastle, Caerdydd i Glasgow, Belfast i Gaerwysg, ac mae hyn yn helpu cyfuno persbectif lleol a rhanbarthol.

Mae eich persbectif o’r byd, a lle rydych chi'n gweld y penderfyniadau gorau yn cael eu gwneud, yn bwysig. Yn bersonol, go brin fy mod yn ymwneud â phenderfyniadau dyfarnu grantiau, ac mae hynny’n well - fel eu bod yn cael eu gwneud naill ai gan neu mor agos â phosibl at gymunedau yr ydym yn eu gwasanaethu.

Wrth siarad â Manchester Evening News, dywedodd AS Wigan a'r Ysgrifennydd Gwladol newydd, Lisa Nandy, fod "ailadeiladu cymunedau yn dechrau gyda'r bobl sydd ynddynt" a'r "rhai agosaf at gymunedau sydd yn y sefyllfa orau i wneud penderfyniadau".

Allen ni ddim cytuno mwy

Ym mis Chwefror eleni, diolch i chwaraewyr y Loteri Genedlaethol, fe wnaethom ddyfarnu bron i £70,000 dros ddwy flynedd i Wigan Athletic FC Community Trust. Mae hanes yr Ymddiriedolaeth Gymunedol yn ysbrydoledig. Wedi'i sefydlu yn 1988 roedd yn ffordd i'r clwb pêl-droed roi yn ôl i'r gymuned ac ymgysylltu â phobl ifanc mewn gweithgareddau cadarnhaol a ffyrdd iach o fyw. Yn 2020, pan roddwyd y clwb yn nwylo'r gweinyddwyr fe wnaeth yr Ymddiriedolaeth Gymunedol gynyddu’r gwaith i ymgysylltu â'r gymuned a'i chefnogi, gan eirioli, codi arian, datblygu partneriaethau a darparu rhywfaint o sefydlogrwydd yn ystod adeg frawychus.

Rydw i wedi bod yno fel ffan o'r blaen gyda fy nghlwb pêl-droed fy hun, Notts County. Mae cymaint o hanes a hunaniaeth yn gallu llithro i ffwrdd.

Gan harneisio pŵer pêl-droed, mae sesiynau 'Game Plan' ar gyfer pobl ifanc 11–16 oed yn helpu gwella lles meddyliol ac emosiynol, gan gefnogi plant a phobl ifanc i ffynnu yn yr amgylchiadau mwyaf heriol. Mae'r prosiect yn ymateb i angen lleol – ac mae wedi'i wreiddio mewn partneriaeth yn cael ei llywio gan ymchwil a wnaed gan Wigan Athletic Community Trust, Cyngor Wigan, Heddlu Manceinion Fwyaf, a StreetGames.

Ac yn ôl i Gymru a'r her hinsawdd a natur. Yma yng Nghaerdydd rydym wedi ariannu'r prosiect Railway Gardens, dan arweiniad Green Squirrel, gan ddefnyddio darn bach o dir i greu rhandir cymunedol a chynnal gweithdai, gweithgareddau cymdeithasol a hyfforddiant i fwy na 600 o bobl bob blwyddyn. Mae'n dda ar gyfer iechyd a lles. Ac yn dechrau rhoi'r ymdeimlad o annibyniaeth, rheolaeth a phŵer yn ôl yn nwylo pobl.

Ymhellach ar hyd yr arfordir i Abertawe, rydym wedi helpu Down to Earth i gefnogi pobl ifanc i greu prosiectau cymunedol ymarferol fel creu adeiladau cynaliadwy a dysgu sgiliau gwerthfawr. Neu ar draws y Morglawdd ym Mhenarth lle'r oeddem yn cefnogi datblygiad cymunedol y pier. Dyma rai o'r 1,487 o brosiectau, gwerth £131 miliwn, yr ydym wedi eu cefnogi i gymunedau yng Nghaerdydd yn unig, diolch i chwaraewyr y Loteri Genedlaethol.

Y cyfle

Rydym yn bell o fod ar ein pennau ein hunain yn gweld y cyfle yma. Mae llawer o bobl, dros sawl degawd ac mewn llawer o wledydd ledled y byd, wedi helpu llywio a chefnogi'r gwaith o symud pŵer ac adnoddau i'r gymuned.

Nid nawr yw'r amser i fynd i mewn i'r holl fanylion. Mae yna dir ffrwythlon i ddysgu ohono - a bydd modelau gwahanol yn briodol mewn gwahanol lefydd ac amgylchiadau. Yn wir, dylai'r cymhlethdod hwnnw ei hun yn sbardun mawr ar gyfer mwy o ateb a arweinir gan y gymuned. O ddulliau i adnoddau cyffredin i fentrau cydweithredol, o fodelau cymunedol i gyllidebu cyfranogol, o gyllid cymdeithasol amgen i gorfforaethau datblygu cymunedol, mae cyfoeth o ddulliau a dysgu.

Mae cymaint o addewid. Rwyf hefyd yn deall rhywfaint o sinigiaeth. A ydym wedi clywed rhywfaint o hyn o’r blaen? Pam bod nawr yn wahanol? Onid yw'n wir am yr hyn sy'n digwydd mewn ystafell yn rhywle arall? Ac nad yw sefydliadau sector gwirfoddol a chymunedol o dan gymaint o straen nawr, y bydd y frwydr i oroesi, nid ffynnu, yn dominyddu.

Rwyf hefyd yn anghytuno'n gwrtais.

Dros y ffin yn Lloegr, rydym wedi bod yn datblygu syniadau, gwrando, a siarad â chymunedau, ac mae gennym gynlluniau uchelgeisiol yn dod eleni wedi'u gwreiddio yn y dull newydd hwn o ‘Cymuned yw’r man cychwyn’. Bydd y rhain, ymhlith pethau, yn canolbwyntio ar arian i gynyddu pŵer, annibyniaeth a rheolaeth mewn cymunedau, ac i gynnwys pobl ifanc, cymunedau a chwaraewyr y Loteri yn uniongyrchol wrth benderfynu ble mae arian yn mynd.

Yr wythnos nesaf, bydd ein gwaith ariannu ledled y DU yn gweld cyhoeddiadau newydd i gefnogi cyfleoedd i blant a phobl ifanc. Fel Un Gronfa, sy'n gweithredu ledled y DU, byddwn yn adeiladu ar ein dull hirsefydlog o ariannu wedi'i dargedu lle mae ei angen fwyaf, gan sicrhau ein bod yn atebol am ymrwymiad y bydd mwy na 50% o'r holl grantiau’n mynd i gymunedau sy'n wynebu'r tlodi, anfantais a gwahaniaethu mwyaf.

Bydd y dull hwn wrth wraidd ein pedwar nod cymunedol i wneud y canlynol:

• cefnogi cymunedau i ddod ynghyd
• cefnogi cymunedau i fod yn amgylcheddol gynaliadwy
• cefnogi cymunedau i helpu plant a phobl ifanc i ffynnu
• cefnogi cymunedau i alluogi pobl i fyw bywydau iachachs.
  

Edrych Ymlaen

Rydym yn edrych ymlaen at chwarae ein rhan mewn adnewyddu cenedlaethol a chymunedol.

Gan osod ei ffocws deddfwriaethol yn Araith y Brenin, mae’r Llywodraeth wedi gosod llwybr eglur tuag at fwy o ddatganoli. Dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf, edrychwn ymlaen at y manylder a’r mentrau er mwyn chwarae gwerth ychwanegol cryf.

Mae'r Loteri Genedlaethol yn ariannu £30 miliwn o weithgarwch achosion da bob wythnos, ac mae gennym gynlluniau uchelgeisiol gyda gweithredwr newydd i dyfu enillion i achosion da, a'u cyrhaeddiad a'u heffaith, yn y blynyddoedd i ddod.

Yma yng Nghronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol, rydym yn derbyn syniad sydd wedi cael ei lunio a’i ddatblygu gan gymuned bob tair munud. Felly, mae'r her a'r cyfle am waith a gafael newydd ar adnewyddu cenedlaethol a chymunedol yn un yr ydym yn ei groesawu.

Rydym yn barod i fynd i’r lefel nesaf.

Gall newid ddigwydd os ydym i gyd yn gweithio gyda'n gilydd, a chymuned yw’r man cychwyn.

#CymunedYwrManCychwyn